MIDI Klavyeler Üzerindeki Bağlantı ve Kontrol Özellikleri

date_range 04 Ekim 2019

Müzik prodüksiyonunda kullanılan DAW (Digital Audio Workstation) yazılımlarının ve Plug-In adı verilen audio efektler ve sanal enstrumanların kolay kontrolü ve iyi bir kayıt/sahne performansı sağlanabilmesi için zaman içerisinde çok çeşitli kontrol üniteleri ve kontrol özelliklerine sahip MIDI klavyeler üretildi.

Yazımızın konusunu oluşturan bu ürünlerin, hatta aynı yeteneğe de sahip özellikle yeni nesil workstation/synthesizer klavyelerde bulunan bazı ortak kontrol ve giriş/çıkış özelliklerini genel bir bilgi olarak özetlemek istedik.

80’li yılların başında piyasaya sunulan MIDI adındaki bağlantı protokolü dijital müzik ekipman ve enstrumanlarına ortak bir haberleşme standardı getirdi. Bu protokolün kullanımı günümüzde çok daha gelişen bilgisayarla müzik konusu ile daha da ivme kazandı ve ürün çeşitliliği bakımından iş akışını hızlandıran pek çok kontrol ekipmanları ve midi klavyeler üretildi.

Şimdi isterseniz bu ortak terim ve özelliklere kısaca değinelim:

Bağlantı çeşitleri:

USB Bağlantı noktası: Midi klavyenizi kutu içeriğinde yer alan USB kablosu ile bilgisayarınızın herhangi bir USB girişine takıp kayıt sisteminize entegre edebileceğiniz, nota ve kontrol değerleri alış-verişi sağlayabileceğiniz bağlantı noktasıdır. Ayrıca bu giriç sayesinde midi klavyeniz çalışması için gereken enerji ihtiyacını da bu bağlantıyla karşılayabilmekte, harici bir adaptör veya enerji bağlantısına ihtiyaç duymamaktadır. USB bağlantısı güncel olan tüm midi klavye ve hatta aynı görevi de sağlayan synthesizer’larda standart haline gelmiş bir bağlantı türüdür.

Standart Midi bağlantı noktaları (5 pin): Müzik ekipmanlarının birbirleriyle eş zamanlı olarak haberleşebilmesi, yani beraber hareket etme, zaman ve nota değerleri alış-verişi gibi fonksiyonları sağlıklı bir şekilde yürütebilmeleri için 80’li yılların başında üretilmiş ve endüstri standardı olmuş bir bağlantı türüdür.

USB-MIDI bağlantısı bulunan güncel bir klavyeniz yoksa, MIDI çıkışı olan her türlü klavyenizi (eski tip midi klavye, elektronik org, synthesizer, elektrikli piyano vs) MIDI klavye olarak kullanabilirsiniz. Bunun için 5 iğneli standart MIDI kablosunu (2 ucu erkek) klavyenizin MIDI çıkış noktasına (MIDI OUT) bağlayıp, diğer ucunu da üzerinde MIDI girişi bulunan (MIDI IN) bir ses kartı ya da MIDI-USB çevirici arabirime girerek bilgisayarınıza bağlayabilirsiniz. Bu bağlantıda kullanılan kablo enerji taşımadığı için klavyeniz enerjisini kendi güç bağlantısıyla alabiliyor olmalıdır.

Not: Midi klavyenizin USB-MIDI ya da standart MIDI bağlantısıyla bilgisayara bağlamanız gecikme/performans anlamında bir fark oluşturmayacaktır.

CV (Control Voltage) Bağlantısı: (Gate, Pitch, Modulation ... vs)

Son yıllarda yeniden moda olan analog synthesizer’ların üretildikleri tarihte henüz MIDI bağlantısı olmadığından, haberleşmek için CV kablolar üzerinden farklı komutlar için (başla/dur, perde/nota yükseklikleri veya modülasyon...) farklı seviyelerdeki elektrik sinyallerini kullanıyorlardı. Bu sebeple kısaca CV bağlantısı için MIDI’nin standart olmadan önceki halidir diyebiliriz.

Analog synthlerin gününmüzde tekrar müzik üretiminde kullanılır hale gelmesiyle birlikte MIDI ile beraber CV bağlantısı da artık kontrol ekipmanları ve üst sınıf MIDI klavyelerin üzerinde yer almaya başladılar.

Sustain Pedal: Piyanodaki sustain pedalı mantığıyla bu girişe bağlayacağınız bir sustain pedal vasıtasıyla kullanabileceğiniz bu giriş, basılan nota/notaları piyanodaki gibi uzatan ve bu şekilde daha gerçekçi piyano çalım performansı sağlamaktadır. Hemen hemen tüm MIDI klavyelerin üzerinde standart olarak yer almaktadır.

Expression Pedal: Genellikle Synthesizer/Workstation klavyeler, Performans klavyeleri, Efekt Prosesörleri ... gibi ekipmanlarda Volume, Wah, Reverb ... gibi efektleri devreye alıp istenilen oranda sese eklenmesini sağlayan pedal girişidir. Aynı kullanım alanı MIDI klavyeler için de geçerlidir. Genellikle üst sınıf MIDI klavylerde yer almaktadır.

Breath Control: Bu girişe bağlayacağınız bir Breath Control arabirimiyle nefesli entruman nüanslarını midi üzerinden DAW’ınıza iletebilirsiniz. Bu sayede çaldığınız nefesli enstruman ya da farklı bir sample’ı nefesli enstruman nüanslarıyla çok daha gerçekçi çalabilir, kaydınıza veya performansınıza yorum katabilirsiniz.

MIDI Kontrol çeşitleri:

Pitchbend / Modulation tekerlekleri veya Joystick Pitchbend/Modulation kontrol:

. Pitchbend kontrol tekerleği (bazı modellerde joystick sağ/sol) notayı veya herhangi bir sample sound’u (MIDI ile tetiklenebilen) önceden belirlenmiş ses aralığında tizleştirme veya pesleştirmeye yarayan kontrol özelliğidir. Kullanılmazken orta konumda durur, yukarı-aşağı olarak kullanılır.

. Modulation kontrol tekerleği ile ( veya joystick-yukarı/aşağı) bu komut tetiklendiğinde, sese daha önceden atanmış modülasyon veya midi fonksiyonun/efektlerin devreye girmesi ve istenilen ölçüde kalması şeklinde çalışır. Kullanılmazken tekerlek en alt durumda dururken istenilen oranda tekerleği yukarı doğru iterek istenilen konumda bırakılabilir. Joystick kontrollerde ise kullanım durumunda yukarı-aşağı konuma getirerek aktif hale getirip o şekilde tutmak gerekmektedir.

Trigger Pad: Genellikle vuruş basıncına duyarlı/hassas pad’ler üzerinden, daha ziyade vurmalı enstruman ve perküsiv sample’ları çalmak için veya kolay erişim açısından tercih edilerek önceden belirlenmiş herhangi bir sample’ı tetiklemek için kullanılan kontrol araçlarıdır. Sadece Pad içeren kontroller olduğu gibi günümüzde birçok MIDI klavyelerin üzerinde de yer almaktadır.

Transport paneli: Kullandığınız DAW yazılımında bulunan “ Rec, Play, Stop, Pause… gibi” temel fonksiyon panelinin midi klavye veya kontrol ekipmanı üzerindeki kumanda bölümüdür. Bu panel sayesinde “ kayda girip-çıkma, projeyi çalıp-durdurma… gibi” temel işlemler çok daha hızlanmaktadır.

Fader: Mikserlerdeki sürgüler şeklindeki kontrol elemanlarıdır. Kullanılan DAW yazılımının sanal mikserindeki fader’lar veya eşleştirilen diğer parametreleri kontrol etmeye yarayan kontrol elemanlarıdır. Özellikle performans veya miks sırasında işkolaylığı sağlarlar.

Knob: DAW yazılımının veya seçilen Plug-In’in herhangi bir parametresini atayabileceğiniz, ses potansı görünümündeki MIDI kontrol elemanlarıdır. Genellikle “ Audio kanal Gain, Effect Send, Cutoff/Resonance filter ayarları, EQ frekans ve gain ayarları … gibi” parametrelerin kontrolünde kullanılırlar.

Buton: Atanan fonksiyonu açıp-kapama görevini üstlenen düğme şeklindeki kontrol elemanlarıdır. Genellikle “Audio/MIDI kanal Solo, Mute, Rec aktif/pasif… gibi ” on/off parametrelerin kontrolünde kullanılırlar.

Octave +/- : Octave (Oktav) düğmeleri klavyenizin ses aralığını yukarı ya da aşağı yöne oktav oktav (12 yarım ses) tize ya da peste doğru kaydırır. Böylece 25 tuş klavye ile bile 88 tuşlu piyanonun ses aralığına erişebilirsiniz. Pek tabii ki klavyeniz kaç oktavsa aynı anda piyano ses sahasının o kadarlık kısmına ulaşıp çalabilirsiniz.

Transpose +/-: Çalmak istenen eksen nota/ton üzerine herhangi farklı bir tonda seslendirilecek ya da kaydedilecek olan tonu/akordu ( Transpose +/- yarım sesler ile) kaydırmanıza yarayan fonksiyondur. Örnek olarak F Majör bir şarkıyı Do majör üzerinden çalabilmek için Transpose’yi -5 konumuna getirmeniz yeterli olmaktadır.

Diğer kontroller:

Klavye tuşlarındaki Velocity ve Aftertouch özellikleri:

. Velocity: Midi klavyenin/synthesizer’ların klavye tuşlarına bastığımızda basınç seviyelerine göre 1’den 127’ye sayısal değer alırlar ve bu farklılıklar Velocity denilen tuş hassasiyeti MIDI özelliğini oluşturur. Bir başka değişle Velocity, klavyemizin piyanolarda olduğu gibi hafif bastığımızda düşük ses, kuvvetli bastığımızda yüksek ses çıkararak performansımıza ya da kaydımıza yorum katmamızı sağlayan MIDI teknolojisidir.

. Aftertouch: Klavye tuşlarına bastıktan sonra (parmaklarımızı kaldırmadan) tuşlara daha fazla basınç uygulandığında devreye giren modülasyon veya bu özelliğe atanan sesi etkileyen bir parametreyi devreye sokmak için kullanılan bir fonksiyondur. Daha ziyade üst model midi klavyelerinde ve synthesizer’larda bulunan bir özelliktir.

Etiketler: MIDI Klavye |

Kategori: Compel Akademi Yararlı Bilgiler

Orhan Erol

İTÜ TMDK Kompozisyon Bölümü mezunu, prodüktör ve tuşlu çalgılar performans müzisyenidir. 2009 yılından beri Compel Müzik A.Ş. satış departmanında görevlidir.